CHP Zonguldak Milletvekili ve TBMM Adalet Komisyonu Üyesi Ali İhsan Köktürk Köy Enstitüleri'nin kuruluşunun 73'üncü yıldönümü dolayısıyla yazılı bir açıklama yaptı. Milletvekili Köktürk'ün açıklaması şöyle:
Bilindiği üzere, Osmanlı'nın parlak döneminden sonra çöküş sürecinin sonucunda; Cumhuriyete yoksul, savaşlardan bitap düşmüş bir halk, yüklü bir borç ve eğitim mirası olarak okuryazarlığı olmayan, bilgiden yoksun, yaygın bir cehalet kalmıştı. Öyle ki; Cumhuriyet kurulduğunda yüz erkekten yalnızca 10'u okuryazardı. Kadınlarda okuryazarlık oranı çok daha gerilerdeydi… Bin kadından yalnızca 5'i okuma yazma biliyordu. Onlar da çoğunlukla kent merkezlerinde yaşıyorlardı. Cumhuriyetimizin ilanından sonra, eğitim alanında gelişmeleri yeterli bulmayan Büyük Önderimiz Mustafa Kemal Atatürk, İlköğretim sorununu çözmesi için Kurmay Albay Saffet Arıkan'ı Milli Eğitim Bakanlığına atadı. Saffet Arıkan bakanlığa gelir gelmez, eğitim alanında araştırmaları ve çalışmalarıyla tanınmış İsmail Hakkı Tonguç'u İlköğretim Genel Müdürlüğüne atadı. Tonguç ve arkadaşları eğitim sorunu kökten çözmek için harekete geçtiler. İlk olarak, askerliği çavuş olarak yapanlardan yararlanılacak olan Eğitmen Kursları açıldı. İstenen verim alınmaya başlandı. Sonra İlk öğretmen Okulları açıldı. Hasan Âli Yücel'in Milli Eğitim Bakanı olmasından sonra da; 17 Nisan 1940'da Köy Enstitüleri açıldı. Köy Enstitüleri; bilimin aydınlığında köy emekçisinin kurtuluş destanıdır. Köylünün çocuklarını üretici iş eğitimi içinde ilke ve yöntemlerine göre eğiterek onları kulluktan yurttaşlık bilincine ulaştırmak, köyü toplumsal, ekonomik ve sosyal alanda içten canlandırmak, kalkındırmak ve köylüyü yönetime ortak etmek, Anadolu'yu aydınlatmak için kurulmuştu. Çok kısa sürede yepyeni bir öğretmen profili ortaya çıkmaya başladı. Köy Enstitülerinden mezun olan öğretmenler, yalnızca çocuklara okuma yazma öğretmiyorlar, aynı zamanda köylülere her alanda önderlik ediyorlardı. Yüzyıllardır sömürülen köylülerin yanında yer alıyorlardı.  İşte bu ve benzeri nedenlerden dolayı, aydınlanan Anadolu köylüsünü istedikleri gibi sömüremeyeceklerini anlayanlar harekete geçtiler. 1946 seçimleri sonucu yeni açıklanan kabinede Hasan Âli Yücel Milli Eğitim Bakanı olarak yer almadı. Onun yerine tutucu bir politikacı olan Reşat Şemsettin Sirer Milli Eğitim Bakanı oldu. Sirer, İsmail Hakkı Tonguç ve arkadaşlarını görevden aldı. Enstitünün özgür okumaya, üretim ve eleştiri gibi özgün ilkelerine son verildi. 1948'de Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü kapatıldı. 1954'te de bu okullardan köy enstitüleri adı kaldırıldı. Köy Enstitüleri kaldırıldıktan sonra eğitim sistemimizin sorunları çözülmedi daha da büyüdü. Bugün 6- 7 milyon yurttaşımız okuryazar değildir. Ortaöğretimde eğitimin kalitesi çok düşüktür. 2013 yılında YGS sınavına giren yaklaşık 1.805 bin öğrenciden dört testten en az ikisinden 0,5 ve üzeri ham puanı olmayan aday sayısı 61 bin 36'dır. Bin 805 bin üniversite adayından 5 net dahi yapamayanların sayısı ürkütücü rakamlardadır…Türkçe: 32 bin 622 kişi, Sosyal Bilgiler: 247 bin 944 kişi, Matematik: 840 bin 63 kişi, Fen Bilimleri: 1 milyon 303 bin 934 kişi. Eğitimde diğer sorunlar ise şöyle: Okullarda yaklaşık 300 bin öğretmene gereksinim varken, üniversite mezunu 300 bin öğretmen atanamadığı için işsizdir… İkili öğretim birçok okulda devam etmektedir. Bilimsel ve laik eğitimden hayli uzaklaşılmıştır. Eğitimde özelleştirmenin tüm adımları atılmaktadır. Eğitimde özelleştirme yoksul çocuklarının devlet yönetimine gelmesini engellemektedir. Eğitimde, Köy Enstitülerinde uygulanan çağdaş eğitim ilkelerine dönülmelidir… Eğitimde tüm sorunların çözümlenmesi için Köy Enstitülerinde uygulanan çağdaş eğitim ilkelerinden yararlanılmalıdır. Köy Enstitüleri deneyiminin yaşanmasında emeği geçen Büyük Önderimiz Mustafa Kemal Atatürk başta olmak üzere; 2'nci Cumhurbaşkanımız İsmet İnönü'yü, Saffet Arıkan'ı, Hasan Ali Yücel'i, İlköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç'u; köy enstitülerini kuranları ve bu okullardan mezun olanları, Köy Enstitülerinde görev yapan yöneticilerimizi ve öğretmenlerimizi saygı ve şükranla anıyoruz. Bu duygu ve düşüncelerle Köy Enstitüleri'nin kuruluşunun 73'üncü yılını kutluyor, saygılar sunuyorum.