Türkiyede tek yetiştirilebilen yer olan Ereğlinin simgesi haline gelen Osmanlı çileği ilgisizlik kurbanı. Sipariş ile hazırlanan kilogramı 10 TLden satılan osmanlı çileği yıllık 400 kilograma yakın üretiliyor.
1930 Yılında devlet tarafından kredilendirilen ilk konserve fabrikası osmanlı çileğinin yoğunlaşması nedeniyle Kdz. Ereğlide kurulurken 1960lı yıllara kadar üretimi had safhaya ulaşarak adını ülke genelinde duyurdu. Osmanlı çileğinden yapılan likör devlet tarafından Avrupanın zengin sofralarında kullanılmak üzere ihraç edilmeye başlanırken 1960lı yıllarda gerilemeye başladı ve Erdemirin de kurulmaya başlaması ile üretim alanlarının yoğun olarak kullanıldığı alanlar yerleşim yeri haline dönüştürüldü.
Osmanlı çileği üreticilerinin biraraya gelerek oluşturduğu Osmanlı Çileğini Yaygınlaştırma ve Üreticilerini Koruma Derneği 2008 yılında Avrupa Birliği Hibe Fonlarından yararlanmak için proje bedeli olan 4 bin TLyi tüm aramalarına rağmen bulamayınca 300 bin euro destekten oldu.
Belçikadan 20 ton sipariş istendiğini belirten dernek yöneticileri ülkenin çilek ihtiyacını bile karşılayamadıklarını belirterek, Tarihe malolmuş osmanlı çileğine talep var ancak üretim yok. Ürünün yetişeceği tarla, bu tarlalarda çalışacak işsiz sayımız çok ama bu özveriyi gösterecek kimse yok. Erdemir ve tersanelerden sonra bu sektöre yönelinse ciddi iş imkanı sağlar sözleri ile osmanlı çileğinin önemine değindiler.
Mustafa Kemal Bektaş:
Türkiyede Osmanlı Çileğinin tek yetiştirilebildiği yer Kdz. Ereğli. Çilek her bölgede yetiştirilebiliyor ama Osmanlı Çileği kalitesini ve tadını Kdz.Ereğli topraklarında alıyor. Daha önce de Ege bölgesi başta olmak üzere Adana ve Eskişehirde denenen ancak yetiştirilemeyen Osmanlı Çileği Kdz.Ereğlide 5 köyde üretimi 7 çiftçi tarafından yapılıyor ve yılda 1.5 ton üretiliyor. 150 Üyesi bulunan Osmanlı Çileği Yaygınlaştırma ve Üreticilerini Koruma Derneği de osmanlı çileğine özellikle bölge halkının gösterdiği duyarsızlığa sitem ediyor. Geçtiğimiz yıl Avrupa Birliği Hibe Fonlarından 4 bin TL bulamadığı gerekçesi ile yararlanamayan ve 300 bin Euroluk desteği kaçıran Kdz.Ereğlide dernek yönetimi 2009 yılı için bu parayı bulmakta kararlı.
AVRUPADAN TALEP ÇOK
Osmanlı Çileği Yaygınlaştırma ve Üreticilerine Koruma Derneği Yöneticisi Şaban Çetinkaya geçtiğimiz hafta Belçikada gıda pazarlamacısı bir şirket yetkilisinin 20 ton osmanlı çileği talep ettiğini belirterek, Bu talebi karşılamamız mümkün değil o kadar Osmanlı Çileğini üretmemiz imkansız. Üzüldüğümüz nokta Avrupadan birçok teklif geliyor bu teklifleri bırakın ülke Osmanlı çileği 1900'lerin başında, Halil Paşa'ya çiçeği güzel olduğu için armağan edilen Arnavutköy çileğinin Karadeniz Ereğlisi'ndeki killi kestane topraklarıyla buluşması sonucunda üne kavuştuğu söylenmektedir. Ancak Dokuzoğuz (1963)un yapmış olduğu çalışmada bu iki çileğin birbirinden ayrı çeşitler olduğu tespit edilmiştir. İlk kez Halil Paşa'nın arabacısı Mustafa'nın ektiği, geniş çaplı ilk üretimini ise Kestaneci Köyü (mahallesi) eteklerinde Kahyaoğlu Kadir ile Rum ortağının gerçekleştirdiği bilinmektedir.)
1930 yılında Türkiyenin devlet tarafından kredilendirilen ilk konserve fabrikası Osmanlı çileğinin yoğunlaşması ile birlikte Karadeniz Ereğlide kurulur. 1960lı yıllarda Karadeniz Ereğlide Osmanlı çileği üretimi had safhaya ulaşır ve ülke genelinde adını duyurur. Osmanlı çileğinden yapılan likör Türkiye Devleti tarafından sadece Avrupanın zengin sofralarında kullanılmak üzere ihraç edilmeye başlanır. Osmanlı çileğinin üretimi 1960lı yıllardan sonra büyük bir gerileme sürecine girer. Bu tarih Kdz.Ereğlide Demir çelik sanayinin başladığı ve hızla dışarıdan göç alınarak üretim alanlarının yoğun olarak yerleşime açıldığı tarihtir. 1985li yılları gelindiğinde Osmanlı çileği neredeyse kaybolmaya yüz tutmuştur. Bu tarihten itibaren gerek Tarım Teşkilatı, Araştırma kuruluşu ve Belediye, gerekse sivil toplum kuruluşları (1996 yılında Osmanlı Çileği adını taşıyan ilk dernek kurulmuştur) Osmanlı çileğinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması için çeşitli projeler ve çalışmalar yürütmüş olsa da bugün ekonomik olarak yetiştirilmemekte ve sadece festivallere katılım için diğer çileklerin yanında küçük parsellerde yetiştirilmektedir.
BİTKİSEL ÖZELLİKLERİ
Osmanlı Çileği kuvvetli gelişen ve yayvan büyüyen bir bitki yapısına sahiptir. Kol verme kabiliyeti orta derecededir. Yaprakları kalın etli, üst yüzeyi koyu yeşil, bazen yeşil, alt kısmı ise boz renkli tüylerle kaplıdır. Yaprak sapı kalın ve tüylüdür. Bitkide morfolojik kısırlık bulunduğundan erkek organlar oluşmamaktadır. Olgun meyvenin güneş tarafı açık pembe veya pembe, diğer kısımları krem rengindedir. Meyvenin şekli genellikle basık küre,küremsi konik veya yuvarlaktır. Meyve iriliği orta veya küçüktür.Çekirdekleri kırmızı renkte olup meyve etine gömülü durumdadır. Meyve eti beyaz ve çok açık krem renkte, sulu, tatlı ve kuvvetli kokulu ve aromalıdır. Meyvenin ortasında çok küçük boşluk mevcuttur. Geç mevsim çeşidi olup hasat devresi uzundur. (( Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü kayıtları-Prof. Y.Sabit AĞAOĞLU-üzümsü meyveler Kitabı) Verimi kültür çeşitlerine göre oldukça az olan çeşidin Mengüç ve Arkadaşları tarafından 1968 yılında Yalovada yapılan bir çalışmada ilk yıl 103,4, 2. yıl 418,4 kg/dekar verim verdiği tespit edilmiştir. 2. yıldan sonra verim düşmekte olup 3. yıl tesisin yerinin değiştirilerek yenilenmesi gerekmektedir.
OSMANLI ÇİLEĞİNİN EKONOMİSİ
Osmanlı Çileği verimi az olmasına rağmen reçel ve likör sanayinde aranan bir çeşittir. Mevsim normallerinde, haziran ayı başlarında ilk meyvesini vermeye başlayan Osmanlı çileği, haziran ayı sonuna doğru artık meyve vermez. Hassas bir yapıya sahip olduğundan toplanırken çok büyük ilgi isteyen Osmanlı çileği üreticileri tarafından sabahın erken saatlerinde zedelenmeden hasat edilir ve 1 - 2 saat içerisinde hemen satışa çıkarılır. Toplanan çileğin açık havadaki ömrü sadece 15 - 20 saat olduğundan hemen tüketilmesi gerekmektedir. Yola ve pazara dayanıklı olmadığından daha fazla fiyat bulmasına rağmen dayanıklı kültür çeşitleri ile rekabet edememiştir. 1930 yılında Türkiyenin devlet tarafından kredilendirilen ilk konserve fabrikası Osmanlı çileğinin yoğunlaşması ile birlikte Karadeniz Ereğlide kurulur. Tekel Fabrikalarında Osmanlı çileğinden yapılan likör sadece Avrupanın zengin sofralarında kullanılmak üzere ihraç edilmeye başlanır. Ancak günümüzde İlçede 2 adet çilek reçeli işleyen konserve fabrikası bulunmasına rağmen üretim döneminde yeterli Osmanlı çileği bulamadıkları bilinmektedir. Diğer yandan hem bu fabrikaların talebi hem de Zonguldak-İstanbul Karayolu kenarlarında hediyelik olarak aranan bir çeşit olan Osmanlı Çileğinin pazarlama sorunu bulunmamaktadır.
GEÇİMİNİ SAĞLAYAN ARTIK AİLE YOK
Kdz. Ereğlide yaklaşık 12 yerleşim yerinde 100 halık alanda yıllık ortalama 400 tonluk çilek üretimi yapılmakta ve 500e yakın çiftçi çilekten ek gelir sağlamaktadır. Osmanlı çileği bu üretim içinde yok denecek kadar az olup bir zamanlar halkın önemli bir geçim kaynağı olmasına rağmen günümüzde sadece Osmanlı çileğinden geçimini sağlayan aile yoktur. Kesin bilgiler olmamakla birlikte Osmanlı Çileği yetiştiren aile sayısı ise artık bulunmamaktadır. Bu halk pazarlarında genellikle Osmanlı çileği adı altında benzer özellikleri gösteren yerli çeşit kara çilek satılmaktadır. Osmanlı çileğinin gerilemesinde bir çok sebep aranabilir ancak bilinen en önemli sebepler başta da söylenildiği gibi üretim alanlarının yerleşime açılması, sanayi ile birlikte tarımdan uzaklaşılması ve geçim kaynağı sıralamasında geri plana düşmesi ve modern üretim teknikleri kullanılmayarak hastalık ve zararlılarla yeterince mücadele edilememesi en önemli sebepler sayılabilir. Her yıl Ereğlinin Kurtuluş gününün de kutlandığı 18 Haziran aynı zamanda çilek festivali olarak ta etkinliklere sahne olmakta bu kapsamda üretim teşvik, çilek bilgi ve çilekle yapılmış pasta ve ürünler için yarışmalar düzenlenmektedir.
YAPILAN ÇALIŞMALAR
Bugüne kadar birçok kurum, kuruluş ve kişilerin Osmanlı Çileğinin geliştirilmesi yada yaşatılması anlamında çalışmalar yaptığını biliyoruz. Bunları şöyle özetleyebiliriz.
1- Atatürk Yalova Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsünün 1960 yıllardan itibaren zaman zaman Osmanlı çileği halında çalışmalar yaptığı bilinmekte olup en son Üzümsü meyveler Uzmanı Dr. Burhan ERENOĞLU 2003 yılında ilçemize gelerek çilek üretim bölgelerinde inceleme yaparak tespit ve önerilerini iletmiştir.
2- Kdz.Ereğli Belediyesi ve Tarım Müdürlüğünün öncülüğünde 1999 Yılında Osmanlı çilek üreticileri Derneği kurulmuş ve fide temini sıkıntısını gidermek için Soğanlıyörük köyünde fide üretim tesisi kurulmuştur.
3- Osmanlı Çilek Üreticileri Derneği başka alanlarda da fide üretim tesisleri kurarak fide elde etmeye çaba göstermişti.
4- Osmanlı Çileğinin geliştirilmesi Zonguldak Tarım Strateji planında yer almakta olup üretimin geliştirilmesi için Tarım İl Müdürlüğü İl Özel İdare kaynağı kullanarak geliştirdiği proje ile 2003 yılında Korubaşı ve E.Kocaali köylerinde 2 adet 1 da., damlama sulama-malç sistemli bahçe tesis etmiştir.
5- Kdz.Ereğli Belediyesi her yıl Osmanlı Çileğinin ülke ve dünyaya tanıtımı ve üretimi teşvik amacı ile festival düzenlemektedir. Yapılan iyi niyetli tüm bu çalışmalara rağmen Osmanlı Çileğinin eski günlerine dönmesi mümkün olmamıştır.
NE YAPILMALI?
Her ne kadar Osmanlı Çileğini tüm uğraşlara rağmen eski günlerine döndürmek imkanı olmadı ise yine de üreticisiyle tüketiciyle Ereğli halkının kültürüne işlenmiş bu nadide çileğin yaşatılması tarihi bir borçtur. Bu konuda gönül veren tüm kurum ve kuruluşların işbirliği yaparak ortak hareket etmeleri zorunludur. Bu amaçla hastalık ve zararlılardan ari kaliteli fide yetiştirilmesi ve yetiştirilen bu fidelerin sözleşmeli olarak üreticilere dağıtılması , modern üretim tekniklerinin kullandırılması ve takibi çok çok önemlidir. Teşvik uygulamaları direkt üretimin arttırılmasına yönelik olmalıdır. Osmanlı Çileği üreticileri yapılacak çalışmalarda daha aktif görev almalıdır. Osmanlı çileği yetiştirilen alanlar iç bölgelere doğru yaygınlaştırılmalıdır. Bunun gibi akla gelebilecek diğer önlemlerle Osmanlı çileği ileri kuşaklara da aktarılabilir.
OSMANLI ÇİLEĞİ
Osmanlı Çileği üretimi ve tüketimi ile Kdz.Ereğlinin parçası olmuş nadide bir çilek çeşididir. Bugün geldiği nokta canlıların genel özelliğini andırır şekilde doğmuş, büyümüş ve artık yok olmaya yüz tutmuştur. Kimine göre artık bir nostaljiden ileri gitmeyen, kimine göreyse üretiminin yaygınlaştırılarak tekrar eski efsane günlerine döndürülmesi gereken bu çilek çeşidi her yıl festival düzenlenerek en azından kültürel değerlerin yaşatılması anlamında önemli etkinliklerin kaynağı olmaktadır.
Tarihçesi: Çilek ile ilgili ilk bilgiler M.S. 23 - 79 yılları arasında yaşayan botanikçi Tillius tarafından aktarılır. Çilek, Fransada gelişir ve sonraki yıllarda kültürel değerini artırmaya başlar. Mitolojide kralların meyvesi olarak adlandırılmaktadır.İlk olarak 1920li yıllarda Karadeniz Ereğlide ekimine başlanmıştır. İstanbul-Arnavutköy bölgesinden bu yıllarda Karadeniz Ereğliye getirilen çilek, yerli kültür olan diğer çilek ile etkileşim sürecine girmiş ve ortaya Osmanlı çileği denen nazik ve aromalı bir çilek çıkmıştır. (Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsüne göre ülkemize ne zaman getirildiği belli olmayan içerisindeki pazarın ihtiyacını bile karşılayamıyoruz dedi.
4 BİN TL BULAMADILAR
Osmanlı Çileği Yaygınlaştırma ve Üreticilerini Koruma Derneği 2008 yılındaki Avrupa Birliği Hibe Fonlarından yararlanmak için hazırlamak istediği projeyi 4 bin TL bulamadığı gerekçesi ile katılamayarak yaklaşık 300 bin Euro desteği kaçırdı. Bu konu ile ilgili 2008 yılında başta Ereğli Belediyesi, Kdz.Ereğli Ticaret ve Sanayi Odası, Şoförler Odası, olmak üzere Ereğlideki 15 banka şubesi yöneticileri ile görüşen ancak bu parayı toplayamayarak projeyi hazırlatamayan dernek sitemli.
PROJE
ONAYLANIRDI
Dernek Yöneticisi Şaban Çetinkaya, Bu projeleri profesyonel şirketler hazırlıyor. Biz bilgilerini vereceğiz şirket Avrupa Birliğinin istediği şekilde hazırlayıp teslim edecekti. 4 Bin TLyi biz temin edebilseydik biz o projenin yüzde 99 oranında onaylanacağını düşünüyorduk. Projenin kapsamı kadın ve gençlerin istihdamına yönelik eğitim projesiydi. Bizim esas çilekçilik konusundaki istihdamda da yüzde 99 kadınlar var. Bu nedenle gerçekten ciddi ve önemli bir projeydi bu. Bölge halkını Osmanlı çileği ile ilgili uzmanlar tarafından bilgilendirmek, eğitmek istedik. Fide dikiminden bu işin pazarlanmasına kadar detayları bilgiler içeren eğitim projesinden sonra bölge halkının bu sektöre teşvik etmek düşünüldü.
OSMANLI ÇİLEĞİ
DESTEK BEKLİYOR
2008 Yılında kaçırdığımız desteği 2009 yılında alabilmek için çalışmalarımız sürüyor. Bu hibe projeleri belirli projelerde açıklanıyor. 28 Nisanda Ankarada bu konuda bir bilgilendirme toplantısı gerçekleştirildi. Bu projeyi sivil toplum örgütleri hazırlayacak. Geçtiğimiz yılkinden bir farkı bu yılki projede aynı amaca yönelik Avrupa Birliği ülkeleri ile işbirliği yapmayı şart koşuyor. Çilekçilik ile ilgili bir proje hazırlanacaksa örneğin İtalyadan bir sivil toplum örgütü ile ortak hareket etmemiz gerekiyor.
HERŞEYİ HAZIR
Son söylemek istediğim ise Osmanlı Çileği Kdz. Ereğliden başka bir yerde üretilmiyor. Talep var ama üretim yok. Böyle bir malda yok. Osmanlı çileği gibi bir ürün var, yetişeceği tarlalarımız var bunu ekip dikecek işsizimiz de var. Bunların üçünü biraraya getirip biz neden tarihe malolmuş Osmanlı Çileğini üretemiyoruz. Yağ, şeker, un var helva yapacak özveri yok. Ereğli bu konuda hem yerel yöneticileri olsun hem de çiftçiler olsun ilgisiz. Bu düşünceler ciddiye alınıp osmanlı çileği üzerine çalışmalar yapıldığında Erdemir ve tersanelerden sonra çok ciddi anlamda işsizliğe çözüm olabilecek bir iş sahası