Gazetenizin bu sütunlarından Çalışma Hayatı ile ilgili İş Hukuku alanında Bireysel İş Yasaları ve Toplu Yasalar ile Yasalara ilişkin Tüzük ve Yönetmelik hükümlerinin getirdiği haklar ve yetkiler uygulamalar ışığında incelenip, tartışılarak sunulmaya çalışılmaktadır.Çağdaş İş Hukuku Anlayışı demokratik hak ve özgürlüklerin yenileşmesini ve gelişmişliğini bekler.İleri Toplumlarda Yasalarla tanınan haklar ve yetkiler,bireysel İş Sözleşmeleri veya Toplu İş Sözleşmeleri hükümleriyle geliştirilebilinir.Başka bir anlatımla,işçilerin Yasal hükümler dışındaki hak ve yetkileri iş sözleşmeleri veya var ise sendikaların kotarabildiği Toplu İş Sözleşmesi hükümleriyle daha çok yıllık izin,ihbar ve kıdem tazminatı,ücretsiz izin süresi vs sağlanabilinir.İş Sözleşmesinde veya Toplu İş Sözleşmesinde hüküm bulunmadığı durumlarda İş Yasalarının öngördüğü hükümler esastır.
Bundan önce olduğu gibi,Yürürlükteki İş Yasalarının sistematiği içinde işçi ve işverenlerin hak ve yetkileri anlatılmaya devam edilecektir.Konuların görüşleriniz ve yorumlarınızla, daha da zenginleşeceğine inanıyorum.
Çalışma Süreleri
Çalışma Hayatı ile ilgili İşçi - işveren ilişkilerini düzenleyen 4857,854 ve 212 Sayılı Yasa ile Değişik 5953 Sayılı İş Yasalarına bakıldığında Çalışma Süreleri ile hükümlerde de birbirinden farklı çalışma sürelerinin öngörüldüğü görülmektedir.Ancak tüm konularda olduğu gibi bireysel iş sözleşmesi veya işyerinde var ise Toplu İş Sözleşmesi hükümleriyle Çalışma Süresi de Yasal hükümden farklı işçi lehine düzenlenebilir.
Yürürlük tarihinden sekiz yıl geçmesine karşın halen Yeni Yasa olarak ifade edilen 4857 sayılı İş Yasasının İşin Düzenlenmesi başlıklı 63.maddesinde haftalık çalışma süresi,1475 Sayılı İş Yasasında olduğu gibi genel olarak 45 saat olarak kabul edilmiş, aksi kararlaştırılmadıkça haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanacağı öngörülmüştür.
Avrupa Birliğinin 93/104 sayılı Yönergesine göre düzenlenen madde hükmünde belirli koşullara ve sürelere uyulmak suretiyle tarafların anlaşmasıyla çalışma sürelerinde denkleştirilmeye de gidilebileceği hükme bağlanmıştır.
Madde hükmünün 2.fıkrasında
normal çalışma süresi,işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine günde on bir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir.Bu halde iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi,normal haftalık çalışma süresini aşamaz.Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar arttırılabilir. denilmektedir.
Çalışma süreleriyle ilgili sınırlamalar işyerleri ya da yürütülen işlere değil, işçi sağlığına yönelik işçilerin şahıslarına ilişkindir.Ekonomik yapı işyerinde günün 24 saat postalar halinde çalışmayı gerektirebilir.
Bu bağlamda teknolojik ve ekonomik gelişmeler de günlük iş süresinin esnekleştirilmesine yol açarak fazla sürelerle çalışma, yoğunlaştırılmış iş haftası ve fazla çalışmalarla ilgili hükümler Yasada yeniden düzenlenmiştir.
Yasa koyucu madde hükmünde Çalışma Sürelerinin Uygulama Şekilleri ile Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedi Buçuk Saat ve Daha Az Çalışılması Gereken İşler için Yönetmelik düzenlenmesini öngörmüştür.Her iki Yönetmelik de düzenlenerek yürürlüğe girmiştir.
İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliğinin 3.maddesine göre çalışma süresi işçinin işte geçirdiği süredir.Ara dinlenmeleri iş süresinden sayılmaz.
Yönetmeliğin 4.maddesinin 2. fıkrasına göre haftanın iş günlerinden birinde kısmen çalışılan işyerlerinde bu süre haftalık çalışma süresinden düşüldükten sonra, çalışılan sürenin çalışılan gün sayısına bölünmesi suretiyle günlük çalışma süreleri belirleneceği hükme bağlanmıştır. Örneğin günlük çalışma süresi 8 saat olan bir işyerinde Cumartesi günü 5 saat çalışılacaktır.Cumartesi günlerini tatil eden işyerlerinde ise günlük iş süresi 9 saattir.Günlük çalışmanın başlama ve bitiş saatleri işyerlerinde işçilerin görebileceği yerlere asılarak duyurulur.Günlük iş saatleri işin niteliğine göre ve işçilerin yaptıkları işe göre değişebilir.Hatta tek işçiye göre de düzenlenebilir.
Ayrıca denkleştirme ile yapılacak çalışmayı işçinin de kabul etmesi, günlük iş süresinin on bir saati aşmaması gerektiği hükme bağlanmıştır. ON BİR SAAT ÇALIŞAN İŞÇİYE FAZLA ÇALIŞMA YAPTIRILAMAZ.
4857 Sayılı İş Yasası Çalışma sürelerinin esnekleştirilmesi çerçevesinde 64 madde hükümleriyle telafi çalışma biçimini de getirmiş Zorunlu nedenlerle İşin durması, Ulusal Bayram ve Genel Tatillerden önce veya sonra işyerinin tatil edilmesi veya benzeri nedenlerle işyerinde normal çalışma sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılması veya tamamen tatil edilmesi ya da işçinin talebi ile kendisine izin verilmesi hallerinde,işveren iki ay içinde çalıştırılmayan süreler için telafi çalışması yaptırabilir.Bu Çalışmalar fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sayılmaz.denilmektedir.
Ayrıca son fıkrada Telafi çalışmaları günlük en çok çalışma süresini aşmamak koşulu ile günde üç saatten fazla olamaz. Tatil günlerinde telafi çalışması yaptırılamaz.hüküm olunmuştur.
Telafi edici çalışmanın koşulları Çalışma Süreleri Yönetmeliğinin 7.maddesi de düzenleyerek
..işçinin talebi ile kendisine 4857 sayılı İş Kanunu iş sözleşmeleri ve Toplu İş Sözleşmeleri ile öngörülen yasal izinleri dışında verilmesi hallerinde işçinin çalışmadığı bu sürelerin telafisi için yaptırılacak çalışma,telafi çalışmasıdır.
Telafi çalışması yaptıracak işveren,,,,,çalışmanın nedenlerini
hangi tarihlerde çalışmaya başlanacağını ilgili işçilere bildirmek zorundadır.
..hükme bağlamıştır.
Çalışma Sürelerinin sınırlandırılması konusuna ilişkin diğer Yönetmelik, Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedi Buçuk Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik tir.Yönetmeliğe göre İşler iki ana madde üzerine düzenlenmiştir. Günde Ancak Yedi Buçuk Saat Çalışılabilecek İşler kapsamında Kurşun ve Arsenik işleri,Cam Sanayi İşleri,Cıva Sanayi İşleri, Çimento Sanayi işleri,Havagazı ve kok fabrikalarıyla termik santrallerdeki işler,Çinko Sanayi işleri,Bakır sanayi işleri,Alüminyum sanayi işleri,Demir ve Çelik Sanayi İşleri,Döküm sanayi işleri,Kaplamacılık işleri,Karpit Sanayi işleri,Asit sanayi işleri,Akümülatör sanayi işleri,Kaynak işleri,Madenlere su verme işleri,Kauçuk işlenmesi işleri,Yer altı işleri(Maden Ocakları İşleri),Radyoaktif ve Radyoiyonizan maddelerle yapılan işler,Gürültülü işler,Su altında basınçlı hava içinde yapılan işler,Pnömokonyoz yapan tozlu işler ve Tarım İlaçları kullanımı işleri sayılmıştır.
Yedi buçuk saatten Daha Az Çalıştırılacak İşlere ise; Su Altında basınçlı hava içinde çalışmayı gerektiren İşler (iniş, çıkış, geçiş dahil en çok kaçar saat çalıştırılacağı gösterilmiştir.)Cıva işleri,Karbon sülfür işleri ve Ensektisitler (Karbonatlı ve organik fosforlu ensektisitlerin yapımı)işleri gösterilmiştir.
Bu işlerde çalıştırılan işçiler günlük en çok gösterilen iş sürelerinden sonra diğer herhangi bir işte çalıştırılamazlar.Fazla çalışma yaptırılamaz.
Ayrıca bu Yönetmelik kapsamında sayılan işlerin birini veya birkaçını sürekli olarak veya zaman zaman yapan işverenler,bu işlerin çeşit ve niteliklerini, yapılma zamanlarını,anılan işlerde çalıştırdıkları işçilerin erkek ve kadınları ayrı ayrı gösterilmek suretiyle sayılarını ilgili Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Bölge Müdürlüklerine bildirmekle yükümlüdürler.
Öte yandan Yönetmelik hükümlerine göre işyerlerinde yapılan işlerin yukarıda sayılan işlerden sayılmadığı yolundaki itirazlar Sağlık Bakanlığının görüşleri de alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca kullanılan maddelerin özellikleri, uygulanan teknoloji ve alınan teknik ve idari toplu koruma önlemleri de göz önünde bulundurularak Karara bağlanır.
4857 Sayılı İş Yasası ve buna ilişkin Yönetmeliklerin incelenmesi ve değerlendirilmesi sonucu diğer Bireysel Yasal düzenlemelerden 854 Sayılı Deniz İş Yasasının 26. maddesinde genel bakımdan iş süresi günde 8 ve haftada 48 saat olarak belirlendiği görülmektedir.
Yine 212 sayılı Yasa ile Değişik 5953 sayılı Yasanın Ek 1 maddesine göre fikir işçileri için
günlük iş müddeti gece ve gündüz devrelerinde sekiz saattir.hükmüyle günlük iş süresi öngörülmüş, haftalık iş süresi belirtilmemiştir.Ancak aynı madde hükmünde
Pazar gününden başka bir gün hafta tatili yapan gazeteci Pazar günü fazla mesai yapmış sayılmaz.demekle haftalık 48 saatlik çalışmayı öngördüğü anlaşılmaktadır.
Buna göre,Bireysel İş Yasaları yürürlükteki hükümleriyle birbiriyle farklı haklar ve yetkiler getirmesi bakımından Anayasanın Eşitlik İlkesine aykırılığı da göz önünde bulundurularak değiştirilmesi gerektiğini belirtmek gerekir.
Konumuzla ilgili Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Enstitüsünün 30.04.2011 tarihli Raporundan bazı bilgileri aktarmak istiyorum. Ülkemiz çalışma süresinde Dünya Ülkelerine göre 53.7 saat ile en önde görülüyor.Örnekleme yolu ile çalışma saatleri Norveçte 39.2 saat,İrlandada 40 saat,Litvanyada 40.1 saat,İsveçte 40.9 saat,Maltada 41.2 saat,Kıbrısta 41.9 saat,Bulgaristanda 42 saat,Slovenya da 42.5 saat olduğu belirtilmektedir.Ülkemiz, Avrupa Ülkeleriyle kıyaslandığında ortalama resmi haftalık çalışma süresi Fransada 35 saat,AB-27 ortalaması ise 38.6 saatte kaldığı anlaşılmaktadır.Rapora göre normal çalışma sürelerine bakıldığında Ülkemizde tam zamanlı bir işte çalışan bir işçinin fazla mesaileri dahil ortalama haftalık çalışma süresi Norveçli bir işçinin 14.5 saat,Avusturyalı bir işçinin ise 9.7 saat üzerinde olduğu tespit edilmiştir.Yine Rapora göre Haftalık çalışma sürelerinde 1 saatlik düşüşün 231 bin kişiye istihdam kapısı açacağı,fazla mesailerle çalışma sürelerinin Avrupa Birliği ortalamasına çekilmesi durumunda 2 milyon 750 bin tam zamanlı istihdam yaratabileceği belirtiliyor.
4857 Sayılı İş Yasasında değişiklikler öngörülür iken, Gemi Adamı ve Fikir İşçileri için de haftada 48 saat olan çalışma süreleri değiştirilebilinir idi.Yasal düzenlemelerin değiştirilmesi TBMM çalışmalarında uzun bir süreç ise, 03.05.2011 tarihi itibariyle 6 aylığına alınan yetkiye dayanarak kullanılan Kanun Hükmünde Kararnamelerle İş Yasalarında da değişiklik yapmak çok kolay olsa gerek.Biz diyoruz ki, devlet memurlarının çalışma süresi gibi, işçiler için de Haftalık Çalışma süresi 40 saat olsun. (!)
Sevgiyle, Sağlıklı Kalınız.
