Ücret, İş Sözleşmesinden doğan işçinin İş Görme Borcu karşılığında İşverence ödenmesi gerekli temel borçtur. Kurulacak iş sözleşmesinde ücret’le ilgili hükme yer verilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde, iş sözleşmesinden bahsetmek mümkün değildir.

 

İşçi için Ücret, sosyal bir hak niteliğinde olup Anayasa’nın 55. maddesinde “Ücret emeğin karşılığıdır. Devlet çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve diğer sosyal yardımlardan yararlanmaları için gerekli tedbirleri alır. Asgari ücretin tespitinde çalışanların geçim şartları ile ülkenin ekonomik durumu da göz önünde bulundurulur.”denilerek, Anayasal güvenceye bağlanmıştır.

 

4857 sayılı İş Yasası’nın 32.maddesinde de “Genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır.”hükmü ile tanımlanmıştır.

 

Madde hükmüne bakıldığında ücretin mutlak surette bir iş karşılığı olması ve işin karşılığının para olması gerektiği belirtilmiştir. Ücretin sosyal nitelikli olduğundan söz edilmesinin nedeni işçinin zorlayıcı nedenlerle işe gidemediği durumlarda da o günlere ait ücretin ödenmesinden kaynaklanmaktadır. İşçinin yıllık izinleri, hafta tatili, genel tatil, ulusal ve dini  bayram günlerine ait ücretinin ödenmesi, ücrete sosyal  nitelik kazandırmıştır.

 

İşçinin asıl ücret olarak aldığı ücreti, çıplak ücrettir. Bu ücret ayni (eşya) olarak kararlaştırılamaz. Nakit olarak ödenir.Bu ücrete ikramiye, prim, sosyal yardımlar var ise Toplu İş Sözleşmesinin sağladığı diğer haklar dahil değildir. Ücret ile ilgili Çalışma Hayatında bir başka tanım ise Çıplak Ücret ve Giydirilmiş Ücret’ dir.

 

İş Yasası, bazı hakların hesaplanmasında çıplak ücretle birlikte giydirilmiş ücretin de dikkate alınması gerekliliğine hükmetmiştir. İşçilere ödenmesi gerekli ihbar ve kıdem tazminatının hesaplanmasında ücretle birlikte, sosyal ödemelerin de dikkate alınması gerekir.

 

Ücret işverence ödenmektedir. Ancak uygulamada ücretin üçüncü kişiler tarafından ödenmesi de kararlaştırılabilinir. Örneğin eğlence yerleri, otel ve lokanta gibi işyerlerinde ücret yüzdeler yoluyla müşteri tarafından ödenebilinir.   

İşçilerin çalıştığı ve çalışılmış gibi sayılan günler toplanarak ayda bir, toplu olarak ödeme yapılır. Maktu aylık ödemesinde hasta, izinli veya mazeretli olunan günler çıkarılmaktadır. Çalışılan gün üzerinden yapılan ödemeye maktu aylık denilir. Maktu aylıkta hafta tatili, bayram, genel tatil günleri için ödeme yapılmaz.

 

İşçiye üretilen mal miktarına veya ağırlığına göre yapılan ödemeyi öngören sistem parça başına ücret ödeme sistemidir. Akort Ücret de denilen parça başına ücret ödeme yöntemi ağırlık, uzunluk, parça sayısı gibi birim üzerinden ücretin tespit edilmesidir.    

  

Götürü ücret, yapılan işin sonucuna göre hesaplanır. Belirli süre içinde bir işin tamamlanması kararlaştırılır. İşin sonucuna göre ücret hesaplanır.

 

Yüzde usulü ile yapılacak ücret ödemesinde hesap pusulalarına belirli bir yüzde olarak eklenerek müşterilerden alınan paraların işyerinde çalışan işçilere ödenmesidir. 4857 Sayılı İş Yasasının 51 maddesinde açıkça hükme bağlanmıştır. Otel, Lokanta, eğlence yerleri ve benzeri yerler ile içki verilen ve hemen orada yenilip içilmesi için çeşitli yiyecek satan yerlerden yüzde usulsünün uygulandığı müesseselerde işveren tarafından servis karşılığı veya başka isimlerle müşterilerin pusulalarına yüzde eklenerek veya ayrı şekillerde alınan paralarla kendi isteği ile müşteri tarafından işverene bırakılan yahut da onun kontrolü altında bir araya toplanan paraları işveren işyerinde çalışan tüm işçilere eksiksiz olarak ödemek zorundadır.

İşveren veya işveren vekili işçilere bu yöntemle yaptıkları ödemeyi belgelemekle yükümlüdür. Buna ilişkin 28.02.2004 tarih ve 25387 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Yönetmelik düzenlenerek yürürlüğe girmiştir.

 

Yine İş Yasasının 52.maddesi Yüzdelerin Uygulanması konusunda bir başka yükümlülük getirmiş, işveren her hesap pusulasının genel toplamını gösteren bir belgeyi işçilerin kendi aralarında seçecekleri bir temsilciye vermek zorundadır. Bu belgelerin şekli ve uygulama usulleri iş sözleşmelerinde, var ise toplu iş sözleşmesinde gösterilir.

 

İşçiye işyerlerinde prim adı altında bir başka ödeme de yapılmaktadır. Prim İş Sözleşmesinde veya var ise Toplu İş Sözleşmesinde getirilen bir hükümle ödenmesi öngörülebilinir.İşçinin üstün başarı göstererek yapmış olduğu bir işin karşılığı olarak primle ödüllendirilmesidir.İşçinin verimli çalışması için özendirme amacına yönelik yapılan ödemedir.

 

İşverenin işyerinde yapılan işten memnuniyetinin göstergesi olarak yapılan ödemelerden bir diğeri de ikramiyedir. İkramiye yılbaşı,bayram,işyerlerinin kuruluş yıldönümü,evlenme veya doğum gibi durumlarda ödenen ek bir ücrettir. Uygulamada Toplu İş Sözleşmelerde Sosyal Hak adı altında ödenmesi öngörülen  ikramiyeler ek ücret kapsamındadır.

 

İşverence tek taraflı olarak da ödenebilen ikramiye,6772 Sayılı Devlet ve Ona bağlı Kuruluşlarda Çalışan İşçilere İlave Tediye Yapılması Hakkında Kanun uyarınca buralarda çalışan işçilere her yıl bir aylıkları tutarında bir ikramiye ödenmektedir.

Ayrıca Bakanlar Kurulunca aynı yasa hükümleri gereğince her yıl bir aylık istihkakları tutarında bir ikramiye daha ödenmesi kararlaştırılabilinir.

 

Öte yandan ikramiye sayısı Toplu İş Sözleşmelerle arttırıldığından Yasa koyucu bir sınırlama getirme gereğini duymuştur. 6772 Sayılı Yasanın Ek 2.maddesi uyarınca toplu iş sözleşmelerle en çok dört ikramiye, maden ocaklarında çalışanlara ise en çok beş ikramiye verilebileceği öngörülmüştür.

      

Ücret, prim,  ikramiye ve diğer ödemeler Türk parası ile ödenmesi gerekir.Zaman aşımı süresi beş yıldır.

  

Ücretin İşyerinde veya özel olarak açılan bir banka hesabına yatırılması 4857 Sayılı Yasanın 32. maddesinin 2 fıkrasında 5754 Sayılı Yasa ile yapılan değişikle, hükme bağlanmıştır.

4857 Sayılı İş Yasasının 32.maddesi, 854 Sayılı Deniz İş Yasasının 29.maddesi ve Gazetecilerle ilgili 5953 Sayılı Yasa’nın 14. maddesi hükümleri uyarınca işçi, gemi adamı ve gazeteci çalıştıran işveren ve işveren vekili ile üçüncü kişiler Ülke genelinde 10 ve üzeri işçi çalıştırdıkları takdirde çalışanların hak ettikleri ücret, prim, ikramiye, fazla mesai gibi istihkaklarını özel olarak açılan bir banka hesabına yatırmaları gerekmektedir

 

İşverenlerin banka kanalı ile ödeme zorunluluğuna uymamaları durumunda 5474 Sayılı Yasa ile değiştirilen 4857 Sayılı Yasa’nın 102.maddesinin ‘a’  bendi uyarınca ödenmeyen her ay her işçi için 100.00TL İdari Para Cezası uygulanacağı öngörülmüştür. Banka hesapları vasıtasıyla ödeme zorunluluğuna tabi tutulan işverenler işçilerin istihkaklarını özel olarak açılan banka hesapları dışında ödeyemezler.Buna ilişkin Yönetmelik 18.11.2008 tarih ve 27058 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış olup, 01.01.2009 tarihinde yürürlüğe girmiştir.Yönetmelik hükümlerine göre  Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetleri düzenleyen 5953 Sayılı  Yasa’nın 27. maddesi ile  854 Sayılı  Deniz İş Yasasının 51.maddesi uyarınca Banka aracılığı ile ödeme yükümlülüğüne uymayan işverenlere İdari Para Cezasının uygulanması yolundadır.

 

Banka aracılığı ile ödeme zorunluluğu bir şekilde kayıt dışı çalışmaları, önlemeyi amaçlamaktadır.Dileriz işçilerle ilgili Yasal düzenlemelerde sayısal sınırlamalar kaldırılır.

 

 

Sevgiyle, Sağlıklı Kalınız.